Το ελληνικό κράτος θεωρώντας ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση του κοστίζει πολύ σε σχέση με αυτά που του προσφέρει, απ’ τη μια καταργεί και συγχωνεύει σχολές και τμήματα και απ’ την άλλη εγκαταλείπει το παλιό παράδειγμα οργάνωσής της. Το μαζικό μεταπολιτευτικό πανεπιστήμιο δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες του καπιταλισμού. Έτσι προχωράει σε μια διαδικασία εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης, η οποία αποτελεί κομμάτι της ευρύτερης καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης.
Πριν λίγο καιρό βρήκαμε στο διαδίκτυο ένα αρχείο με τίτλο «σχέδιο οργανισμού αει» που εκπονήθηκε από την επιτροπή[1] συνόδου των πρυτάνεων, τον Δεκέμβρη του 2013. Σύμφωνα με το νόμο διαμαντοπούλου[2], ο οργανισμός αποτελεί τον καταστατικό χάρτη λειτουργίας κάθε ιδρύματος. Το σχέδιο αυτό οργανισμού συμπυκνώνει την μέχρι τώρα εκπαιδευτική αναδιάρθρωση, η οποία γίνεται και θα συνεχιστεί τόσο σε επίπεδο (εθνικών και ευρωπαϊκών) νομοθετημάτων, κανονισμών κλπ όσο και σε επίπεδο αλλαγής των σχέσεων εντός και εκτός του πανεπιστημίου. Οπότε θα θίξουμε ορισμένα βασικά σημεία του, χωρίς να κάνουμε μια εξαντλητική αναφορά.
Η κύρια πλευρά αυτής της «ιστορίας»
Ευθυγράμμιση του πανεπιστημίου με τις καπιταλιστικές προσταγές: Το πανεπιστήμιο πλέον θα γίνει καπιταλιστικά ορθολογικό, δηλαδή θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της περιβόητης, «μυστικοποιημένης» και «θρυλικής» αγοράς. Έτσι τα προγράμματα σπουδών γίνονται ευέλικτα (σπουδές σύντομου κύκλου, δια βίου μάθησης κλπ), ώστε να ευθυγραμμιστούν στις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις. Μια διαδικασία διαρκούς ειδίκευσης, απο-ειδίκευσης και επαν-εξειδίκευσης. Αλλά καλύτερα από εμάς, το λέει το ίδιο το σχέδιο οργανισμού. Το Συμβούλιο ιδρύματος έχει την αρμοδιότητα για την «ανάληψη πρωτοβουλιών για τη σύνδεση του ιδρύματος με την κοινωνία και την οικονομία, στο πλαίσιο της υλοποίησης του προγραμματικού σχεδιασμού του ιδρύματος, καθώς τη συμβολή του στην ανάπτυξη της χώρας» (σ. 29), «Τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών αποσκοπούν στην προαγωγή της γνώσης, την ανάπτυξη της έρευνας και την ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, ερευνητικών και αναπτυξιακών αναγκών της χώρας» (σ. 75), ενώ μεταξύ των αρμοδιοτήτων του οικονομικού συμβουλίου[3] «είναι η υποβολή προτάσεων του ιδρύματος στο πλαίσιο των γενικών κατευθύνσεων της κυβερνητικής πολιτικής και του κρατικού προϋπολογισμού.» (σ. 120).
Επιχειρηματικοποίηση: Κάθε αει συντάσσει τετραετές ακαδημαϊκό – αναπτυξιακό πρόγραμμα. Για να μπορέσει να υλοποιηθεί αυτό το πρόγραμμα απαιτούνται οικονομικοί πόροι. Οι πόροι αυτοί πλέον δεν προέρχονται μόνο από το κράτος, αλλά και: από ευρωπαϊκά κονδύλια, από την αξιοποίηση της περιουσίας του πανεπιστημίου (πχ κυλικεία), την προσέλκυση δωρητών-ιδιωτών για παροχή υποτροφιών, ενώ το πανεπιστήμιο μπορεί να παρέχει υπηρεσίες «προς τρίτους από θεσμοθετημένα εργαστήρια παροχής υπηρεσιών που πληρούν προς τούτο τις διεθνείς προδιαγραφές και απαιτήσεις» (πχ ενοικίαση του εξοπλισμού εργαστηρίων) και τέλος «με τη δυνατότητα σύναψης συμβάσεων έργου μεταξύ πανεπιστημίου και τρίτων για την εκπόνηση προγραμμάτων ή έρευνας περιορισμένης χρονικής διάρκειας» (σ. 173). Βλέπουμε τη λογική της επιχείρησης, δηλαδή την ύπαρξη ως μοναδικού του κριτηρίου κέρδος – ζημία, να διαπερνά όλο και περισσότερο τις βασικές λειτουργίες του πανεπιστημίου. Γι’ αυτό και η όσον το δυνατόν μεγαλύτερη αξιοποίηση/εκμετάλλευση των εγκαταστάσεων και του ανθρώπινου δυναμικού γίνεται μια από τις βασικές στοχεύσεις[4].
Μια ακόμη ένδειξη επιχειρηματικοποίησης του πανεπιστημίου είναι ο θεσμός των επώνυμων εδρών, όπου «για την ίδρυση της έδρας απαιτείται η δωρεά στο ίδρυμα από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ημεδαπό ή αλλοδαπό, κεφαλαίου για την κάλυψη των δαπανών της διδακτικής και γενικότερης επιστημονικής δραστηριότητας της έδρας.» (σ. 64). Είναι σαν ένας ιδιώτης να αγοράζει τη συγκεκριμένη έδρα.
Μέρος, ίσως το σημαντικότερο, της εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης είναι η αλλαγή του περιεχομένου των σπουδών (γνωσιολογική αναδιάρθρωση) καθώς και η ιδιωτικοποίηση που έχει κυρίως να κάνει με τις εργολαβίες και την εμπλοκή ιδιωτών στην έρευνα.
… και η άλλη
Τι έλειπε από τη ζωή μας; Μα φυσικά, κάποιος ο οποίος θα φροντίζει για το καλό μας (sic). Έτσι προβλέπεται η ίδρυση του «συνηγόρου του φοιτητή» με σκοπό «τη διαμεσολάβηση μεταξύ φοιτητών και καθηγητών ή διοικητικών υπηρεσιών του ιδρύματος, την τήρηση της νομιμότητας … και της διαφύλαξης της εύρυθμης λειτουργίας του ιδρύματος.» (σ. 104-104). Όλοι μαζί ενωμένοι, τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, με κοινό εχθρό εκείνα τα υποκείμενα που δρουν εκτός ή και ενάντια στη νομιμότητα. Ευχαριστούμε, δε θα πάρουμε! Είμαστε με εκείνους που με την συμπεριφορά τους και τη δράση τους διαρρηγνύουν, αποδομούν δηλαδή στην πράξη, την ακαδημαϊκή ενότητα και τη γυάλα του πανεπιστημιακού ιδρύματος.
Το σχέδιο οργανισμού προβλέπει και τις υποχρεώσεις των φοιτητών. Οι φοιτητές πρέπει «να προβάλουν και να προάγουν την εικόνα του ιδρύματος με τις ακαδημαϊκές, πολιτιστικές, και κοινωνικές δραστηριότητές τους[5]» (η διάταξη αυτή είναι πέραν κάθε σχολιασμού, αν και αρκετοί συμφοιτητές μας θα χαρούν πολύ να είναι συνεπείς σ’ αυτή την υποχρέωση), «να σέβονται και να προστατεύουν τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό του πανεπιστημίου και να μεριμνούν για τη διατήρηση της καθαριότητας των χώρων του» (αν είναι έτσι τα πράγματα, μήπως θα έπρεπε να απαιτήσουμε και να πάρουμε τον αντίστοιχο μισθό;) και «να μην χρησιμοποιούν ή να μην επιτρέπουν να χρησιμοποιείται ο χώρος ή οι εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου για παράνομες πράξεις ή την καλή φήμη του πανεπιστημίου» (σ. 99). Επισήμως το πανεπιστήμιο προτρέπει τους φοιτητές να στρέφονται έναντι εκείνων των φοιτητών που δρουν «παράνομα» ή προσβάλουν «την καλή του φήμη». Αυτό σημαίνει ότι πρώτον μεταθέτει την τήρηση και εφαρμογή της νομιμότητας από το ίδιο στους φοιτητές και δεύτερον προωθεί τον κοινωνικό κανιβαλισμό.
Εντατικοποίηση: οι ρυθμοί σπουδών αποκτούν μεγαλύτερη ένταση με μια σειρά μέτρων. Χαρακτηριστικότερα μέτρα είναι: οι διαγραφές στα ν+2 έτη, οι αλυσίδες μαθημάτων, το σύστημα του ατομικού φακέλου προσόντων και των πιστωτικών μονάδων[6]. Επίσης, για να εξεταστεί ένα μάθημα, θα πρέπει να έχει διδαχτεί τουλάχιστον 14 εβδομάδες, θεσπίζεται όριο στο πόσες φορές μπορεί κανείς να δώσει το ίδιο μάθημα, ενώ μειώνεται ο χρόνος των εξεταστικών περιόδων. Αυτό συντείνει στο να συμπεριφέρονται οι φοιτητές μεταξύ τους όλο και πιο ανταγωνιστικά.
Ας ακονίσουμε την κριτική μας, ας συλλογικοποιήσουμε τις αρνήσεις μας ενάντια στην εκπαιδευτική αναδιάρθρωση και την αλλοτρίωσή μας.
Φυγάδες
[1]Επιτροπή στο πλαίσιο της συνόδου των πρυτάνεων η οποία είναι αρμόδια για τη σύνταξη οδηγιών και κατευθύνσεων για το πλαίσιο διοίκησης των αει.
[2]Νόμος που ψηφίστηκε το 2011 και ο οποίος περιέχει ρυθμίσεις αντίστοιχες του σχεδίου οργανισμού, σε πιο αφηρημένο όμως επίπεδο.
[3]Είναι ένα καινούργιο όργανο διοίκησης, το οποίο ασχολείται αποκλειστικά με οικονομικά ζητήματα. Ένα από τα μέλη του είναι υποχρεωτικά ένας εκπρόσωπος του οικονομικού επιμελητηρίου.
[4]Μερικά παραδείγματα: «Οι προϋποθέσεις παροχής υπηρεσιών από τα πανεπιστημιακά εργαστήρια σε ιδιώτες και κάθε νομικής μορφής οργανισμούς είναι δυνατή σύμφωνα με το νόμο ύστερα από σύμφωνη γνώμη των ιδρυμάτων από τη Σύγκλητο.», το ίδιο ισχύει και για τα Μουσεία (σ. 45). Επίσης, στις βιβλιοθήκες έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται φοιτητές που αμείβονται από πόρους του ίδιου του ιδρύματος. Τέλος υπάρχει ένας καινούριος θεσμός ονόματι «ανταποδοτικές υποτροφίες» όπου οι δικαιούχοι φοιτητές έχουν την υποχρέωση να παρέχουν έργο για το πανεπιστήμιο συμμετέχοντας σε εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες.
[5]Δηλαδή σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, πρέπει να προάγουμε την εικόνα του ιδρύματος.
[6]Ο ατομικός φάκελος προσόντων και οι πιστωτικές μονάδες συγκροτούν ένα σύστημα το οποίο αντικαθιστά τα παλιά (μεταπολιτευτικά λέμε εμείς) πτυχία που εξασφάλιζαν κοινά για όλους επαγγελματικά δικαιώματα. Σημασία για την επαγγελματική αποκατάσταση έχει, δηλαδή, το πόσο καλός είναι ατομικά ο καθένας και όχι μόνο.