Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2013 άρχισε η απεργία των διοικητικών υπαλλήλων στα περισσότερα ΑΕΙ της χώρας ενάντια στο μέτρο της διαθεσιμότητας. Στο ΕΚΠΑ και το ΕΜΠ (και) λόγω του ότι ο αριθμός των διαθεσίμων ήταν πολύ μεγάλος, η απεργία κράτησε σχεδόν μέχρι τα χριστούγεννα. Όλο αυτό το διάστημα το φοιτητικό κίνημα (ποίο;) προσπαθούσε να στηρίξει με τον τρόπο του αυτό τον εργατικό αγώνα. Μπαίνοντας στα αμφιθέατρα των συνελεύσεων των φοιτητικών συλλόγων ακούγαμε από το μεγαλύτερο κομμάτι της αριστεράς (για να μην πούμε απ’ όλη) δύο πράγματα: πρώτον ότι, αν τεθούν σε διαθεσιμότητα οι διοικητικοί υπάλληλοι, το πανεπιστήμιο δεν θα μπορεί να λειτουργήσει, και δεύτερον ότι χρέος μας είναι η διάσωση του δημοσίου πανεπιστημίου. Η επιχειρηματολογία αυτή, πέραν του ότι δεν ευσταθεί (βλέπε το κείμενο “Δύο σκέψεις για την απεργία”), κατά την γνώμη μας συσκοτίζει το όλο ζήτημα. Γι’ αυτό τον λόγο τον Δεκέμβριο γράψαμε και μοιράσαμε ένα κείμενο για την απεργία σε μια συνέλευση του Φ.Σ. νομικής. Έτσι δημιουργήθηκαν οι Φυγάδες, μια πολιτική παρέμβαση που εναντιώνεται σε κάθε είδους θεσμικές μεσολαβήσεις. Δημιουργώντας σχέσεις ενάντια στην εμπορευματοποιημένη ζωή και τον ατομικισμό. Ενάντια στην ακαδημαϊκή κανονικότητα και τις ψευδαισθήσεις που γεννά ο μικροαστισμός. Συλλογικά και αυτοοργανωμένα.
Μ’ αυτό το κείμενο θέλουμε να εκθέσουμε με συντομία το πώς αντιλαμβανόμαστε κάποια ζητήματα που σχετίζονται με τον κοινωνικό χώρο στον οποίο θέλουμε να παρεμβαίνουμε, τόσο για φοιτητικά όσο και για ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα.
Στόχος του κειμένου δεν είναι προφανώς μια συνολική τοποθέτηση, μια πλήρης ανάλυση για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό. Αυτό που όμως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι η χρήση για μας κάποιων βασικών αναλυτικών εργαλείων. Η ταξική ανάλυση εν γένει και πολλά στοιχεία (πχ αξία χρήσης, ανταλλακτική αξία, εμπόρευμα, χρήμα, υπεραξία, προλεταριάτο) από την μαρξική ανάλυση είναι καίριας σημασίας. Η ταξική ανάλυση όμως δεν είναι από μόνη της επαρκής. Γι’ αυτό προκειμένου να συλληφθούν όλα τα επίπεδα καταπίεσης είναι απαραίτητες και οι ακόλουθες έννοιες: έθνος, φύλο, σχέσεις εξουσίας, ενεργειακό-περιβαλλοντικό ζήτημα κλπ.
Πανεπιστήμιο: καταρχήν αποτελεί έναν ιδεολογικό μηχανισμό, δηλαδή αποσκοπεί στην διάδοση και εμπέδωση των κυρίαρχων αστικών αξιών, ώστε να συνεχίζεται ομαλά η αναπαραγωγή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Όμως αυτό δεν αρκεί. Είναι ένα κατηγόρημα που χαρακτηρίζει το πανεπιστήμιο, αλλά όχι μόνο αυτό. Ιδεολογικοί μηχανισμοί είναι και το σχολείο, τα media, η οικογένεια κλπ. Ειδικότερα το πανεπιστήμιο ετοιμάζει τους φοιτητές, ώστε να πληρούν όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν τον ιδεότυπο (για τα αφεντικά) του εργαζόμενου. Ο ιδεότυπος αυτός περιλαμβάνει κατά βάση δύο πράγματα: πρώτον τις απαραίτητες γνώσεις που να ανταποκρίνονται στην τεχνική σύνθεση του καπιταλισμού και δεύτερον τον προσήκοντα στον εργασιακό χώρο (ή ευρύτερα σε όλο το φάσμα του κοινωνικού βίου) τρόπο συμπεριφοράς. Δηλαδή, το πανεπιστήμιο μεταξύ άλλων συμβάλει στο να ανταποκρίνεται η τεχνική σύνθεση της εργασίας σε εκείνη του καπιταλισμού.
Όσον αφορά τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό είναι φανερό ότι τέτοια αντιστοιχία δεν υπάρχει. Αυτή η έλλειψη αντιστοιχίας έχει οξυνθεί σήμερα, λόγω της κρίσης. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα για τα αφεντικά πιο επιτακτικά από ποτέ. Η ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων έχει αρχίσει εδώ και πολλά χρόνια. Σίγουρα πολύ πριν το 2006, τότε δηλαδή που έγινε η προσπάθεια συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 16. Oρίζοντας αυστηρά την έννοια της ιδιωτικοποίησης, αυτή ταυτίζεται με τη μετατροπή κρατικής ιδιοκτησίας σε ιδιωτική. Άρα, με τον όρο ιδιωτικοποίηση δεν κυριολεκτούμε Η διαδικασία αυτή για μας περιλαμβάνει κυρίως την ανάληψη διαφόρων λειτουργιών του πανεπιστημίου (πχ καθαρισμός, φύλαξη, σίτιση, κυλικεία) από εργολαβικές εταιρίες και την εμπλοκή ιδιωτών στην έρευνα, ιδίως στον τομέα των μεταπτυχιακών και των διδακτορικών σπουδών. Όμως, σήμερα η αναδιάρθρωση παίρνει μια πιο ριζική κατεύθυνση προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα της αναντιστοιχίας που προαναφέραμε: πιο βαθιά ιδιωτικοποίηση, αλλαγή των γνωσιολογικών περιεχομένων του πανεπιστημίου, επιχειρηματικοποίηση (στον τρόπο διοίκησης, στην λογική των χρηματοδοτήσεων, στο πρόγραμμα – κύκλους – κατευθύνσεις σπουδών κλπ)
Φοιτητικό σώμα-φοιτητική ταυτότητα: η κοινωνία, επηρεαζόμενη από την κυρίαρχη ιδεολογία, αντιλαμβάνεται τους φοιτητές ως ενιαίο σώμα. Οι φοιτητές μπορεί να έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όμως διαπερνώνται από τις ταξικές αντιθέσεις. Αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε σε τρία επίπεδα: κοινωνική καταγωγή, ενεστώσα οικονομική κατάσταση και επαγγελματική προοπτική (π.χ. μισθωτός-εργάτης, αφεντικό). Άλλη μια απόδειξη του μη ενιαίου του φοιτητικού σώματος είναι ότι πλήττεται ανισόμετρα. Αυτό γίνεται εμφανές, ειδικά στην συγκυρία της όξυνσης της καπιταλιστικής κρίσης, στο ζήτημα των φοιτητικών παροχών (π.χ. στέγαση, σίτιση, συγγράμματα, πάσο), με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της στέγασης.
Αναφέραμε προηγουμένως την αναντιστοιχία στην Ελλάδα ανάμεσα στη τεχνική σύνθεση της εργασίας και αυτή του καπιταλισμού. Από πρώτη άποψη αυτό φαίνεται καπιταλιστικά ανορθολογικό. Και πράγματι είναι. Όμως στη μεταπολιτευτική Ελλάδα υπήρχε ένας εντελώς ορθολογικός σκοπός για την διατήρηση του υπάρχοντος: η ταξική συμφιλίωση. Το σημαντικότερο μέσο για την επίτευξή του ήταν το πανεπιστήμιο ως μέσο ταξικής/κοινωνικής ανέλιξης και το φαντασιακό που αυτό δημιούργησε. Παράλληλα, το πανεπιστήμιο παράγει τόσο τους μελλοντικούς εργάτες όσο και τα μελλοντικά αφεντικά. Τη πραγματικότητα αυτή συσκοτίζει η υιοθέτηση μιας φοιτητικής ταυτότητας η οποία θέτει τον εαυτό της υπεράνω των ταξικών αντιθέσεων.
Και κάτι ακόμη για το πανεπιστήμιο: το «μεταπολιτευτικό» πανεπιστήμιο είχε στοιχεία δημοσίου και δωρεάν χαρακτήρα. Όμως, για τους λόγους που αναλύσαμε στο παρόν κείμενο, σε καμία περίπτωση δεν το υπερασπιζόμαστε. Παράλληλα όμως εναντιωνόμαστε και στην αναδιάρθρωση που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και καιρό. Προτάσσουμε ένα κοινωνικό και δωρεάν πανεπιστήμιο στη βάση των κοινωνικών/ταξικών μας αναγκών, στο πλαίσιο του ευρύτερου αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση και την αταξική κοινωνία.